معرفی صنعت پتروشیمی بخش سوم
آروماتیک ها
در دو بخش قبلی به معرفی اجمالی صنعت پتروشیمی و همینطور زیر شاخه اوره، آمونیاک و متانول پرداختیم و در ادامه به معرفی زیر شاخه آروماتیک ها می‌پردازیم.
مواد موجود در طبیعت به دو دسته اساسی تقسیم می‌شوند دسته اول مواد معدنی (آب، خاک و ..) و دسته دوم مواد آلی (که از کربن ها شکل گرفته اند) می‌باشد، مواد آلی خود به دو دسته خطی و پارافینی تقسیم می‌شوند در گروه اول عنصر کربن به صورت خطی باهم پیوند خورده است (اوره، آمونیاک، متانول و گروه الفین ها) و در گروه دوم عنصر کربن به صورت حلقوی پیوند خورده و به آروماتیک شهرت دارند.
آروماتیک ها
آروماتیک‌ها، ترکیبات حلقوی هیدروکربنی هستند، ترکیبات آروماتیک به خصوص بنزن، تولوئن و زایلین‌ها که به اختصار به این سه ترکیب BTX گفته می‌شود که خوراک اصلی تولید تعداد بسیاری از مواد واسطه صنعت پتروشیمی هستند، و آنها نیز در ادامه زنجیره ارزش خود در تولید الیاف مصنوعی، رزین، مواد منفجره، آفت‌کش‌ها، مواد شوینده و بسیاری دیگر از مواد نقش دارند. درحال حاضر چهار شرکت پتروشیمی اصفهان ، پتروشیمی بندرامام ، پتروشیمی بوعلی سینا و پتروشیمی نوری تولیدکنندگان عمده محصولات آروماتیک در ایران هستند.
مهم‌ترین شرکت‌های تولیدکننده محصولات آروماتیک در ایران عبارتند از:
| نام شرکت | نماد | پارازایلین/هزارتن | بنزن/هزارتن | ارتوزایلین/هزارتن | تولوئن/هزارتن |
|---|---|---|---|---|---|
| داخل بورس | |||||
| پتروشیمی نوری | نوری | 750 | 330 | 100 | * |
| پتروشیمی بوعلی | بوعلی | 400 | 180 | 30 | * |
| پتروشیمی اصفهان | شصفها | 44 | 13 | 22 | 70 |
| خارج بورس | |||||
| پتروشیمی بندرامام | * | 180 | 230 | 140 | * |
| پتروشیمی تبریز | * | * | 55 | * | 2 |
محصولات آروماتیک
بنزن ،پارازایلین، ارتوزایلین و تولوئن محصولات تولیدی واحد آروماتیک است. محصول بنزن در تولید استایرن، مواد اولیه شوینده‌ها، نرم‌کننده‌ها، حشره‌کش‌ها و رنگ‌ها استفاده می‌شود. محصول پارازایلین در تولید الیاف مصنوعی، رزین‌ها، پلی‌استرها و پلی‌اکریل‌ها استفاده می‌شود. محصول ارتوزایلین برای ساخت نرم‌کننده‌ها، سموم دفع‌آفات و رنگ به کار می‌رود و محصول تولوئن به عنوان ماده اولیه در تولید محصول بنزن مورد استفاده قرار می‌گیرد وکاربرد وسیعی در صنایع شیمیایی و سنتز داروها دارد و در تولید انواع رنگ نیز کاربرد دارد.
بنزن
بنزن سبک‌ترین آروماتیک است و یک ترکیب شیمیایی ارگانیک است که به عنوان هیدروکربن معطر طبقه‌بندی می‌شود. این ماده بی‌رنگ، سمی، سرطان‌زا و قابل اشتعال با بوی شیرین است که به سرعت تبخیر می‌شود (بوی اطراف پایانه‌های بنزین ناشی از بنزن است). مهم‌ترین کاربرد بنزن در تولید استایرن (کاربرد عمده آن در صنعت لاستیک سازی می‌باشد) و LAB (ماده پایه مواد شوینده) است. همچنین بنزن طی فرایندهایی می‌تواند به حلال‌ها و مواد دارویی تبدیل شود. پنج واحد تولیدکننده بنزن در کشور، پتروشیمی نوری ۳۳۰ هزارتن، بندرامام ۲۳۰ هزارتن، بوعلی سینا ۱80 هزارتن، پتروشیمی تبریز ۵۵هزار تن و پتروشیمی اصفهان ۱۳ هزار تن هستند. مصرف‌کنندگان عمده بنزن در کشور، پتروشیمی پارس با مصرف ۴۸۰ هزار تن، پتروشیمی تبریز ۷۹ هزار تن که بخشی از آن را خود تولید می‌کند، پتروشیمی کارون ۲۸ هزارتن، پتروشیمی بیستون ۱۵ هزارتن و سرمایه‌گذاری صنایع شیمیایی ایران با ۱۲ هزارتن مصرف در سال هستند. ۴۹ درصد از بنزن تولیدی کشور، صرف تولید استایرن می‌شود.
پارازایلین و ارتوزایلین
زایلن‌ها در رتبه دوم میزان تولید و مصرف آروماتیک‌ها بعد از بنزن قرار دارند. زایلن‌های تولیدی، ۸۲درصد به پارازایلین، ۶ درصد به ارتوزایلین و یک درصد به متازایلین و ۱۱درصد مابقی به دیگر ترکیبات تبدیل می‌شود. در واقع چین بزرگترین مصرف‌کننده پارازایلین است که به سمت خودکفایی و حتی صادرات به برخی از کشورهای اروپایی می‌رود. آمریکای شمالی عمدتاَ اقدام به واردات پارازایلین می‌کند. پارازایلین در ماده اولیه مواد مصنوعی، ترفتالیک اسید (ماده اولیهPET ) ، صنایع دارویی، حشره‌کش‌ها و حلال‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین پارازایلین به عنوان ماده میانی در تولید پلی‌استر و فیلر مورد استفاده قرار می‌گیرد. پارازایلین در تولید پلی‌استر کاربرد دارد و پلی‌استرها نیز در صنعت نساجی و به‌عنوان الیاف مصنوعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین سبب بازار پلی‌استر ارتباط تنگاتنگی با شرایط اقتصادی هر منطقه دارد. پلی اتیلن ترفتالات از دیگر محصولات این زنجیره بوده که در صنایع بسته‌بندی برای تولید بطری‌های نوشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عدم توازن در عرضه و تقاضای پارازایلین در منطقه خلیج فارس، این منطقه را به صادر‌کننده خالص این محصول پتروشیمی تبدیل کرده است. پتروپالایشگاه جزان (آرامکوی عربستان) و الزور (کویت) به ترتیب با ظرفیت‌های ۸۳۰ هزار تن و ۱.۴۰۰ هزار تن در سال پارازایلین بازیگران مهم این صنعت هستند. بزرگترین تهدید برای تولید پارازایلین برای ایران در منطقه، عربستان است (آرامکو). مجتمع پتروشیمی نوری با ۷۵۰ هزار تن در سال، بوعلی سینا با ۴۰۰ هزار تن، بندر امام با ۱۸۰ هزار تن و اصفهان نیز با ۴۴ هزار تن در سال مجموعا ۱،۳۷۴ هزار تن در سال ظرفیت اسمی تولید پارازایلین در کشور را شامل می‌شوند. همچنین چهار مجتمع نوری با ۱۰۰ هزار تن، بندر امام با۱۴۰ هزار تن، بوعلی سینا با ۳۰ هزار تن و همچنین اصفهان با ۲۲ هزار تن در سال ظرفیت سالانه ۱۵۲ هزار تن ارتوزایلین را در کشور ایجاد کرده‌اند. بزرگترین مصرف‌کننده پارازایلین در کشور، پتروشیمی تندگویان با ۴۹۸ هزارتن مصرف و بزرگترین مصرف‌کننده ارتوزایلین پتروشیمی فارابی با ۴۸ هزار تن در سال است.
تولوئن
یکی از کاربردهای عمده این ماده، استفاده از آن به‌عنوان حلال در صنایع مختلف از جمله رنگ و رزین است. در منطقه آمریکای شمالی از تولوئن به مقدار قابل توجهی به‌عنوان بالابرنده عدد اکتان بنزین استفاده می‌شود. با توجه به اینکه میزان تقاضای دو آروماتیک بنزن و پارازایلین در قیاس با تولوئن بیشتر است به همین منظور بخش عمده‌ای از تولوئن حدود ۶۵ درصد به بنزن و زایلن و بخش دیگر به تولوئن دی ایزوسیانات(TDI) که در تولید روکش‌ها و پوشش‌ها، درزگیر و چسب‌ها کاربرد دارد تبدیل می‌شود. ایران نیز در دو مجتمع پتروشیمی اصفهان و تبریز قابلیت تولید تولوئن را دارد. پتروشیمی اصفهان با ظرفیت اسمی ۷۲ هزار تن در سال و همچنین پتروشیمی تبریز با ظرفیت ۲ هزار تن در سال تولیدکنندگان تولوئن در کشور هستند. پتروشیمی کارون، تنها تولیدکننده TDI کشور به ظرفیت اسمی ۴۰ هزار تن در سال است که ۲۵هزار تن تولوئن مورد نیاز خود را نیز از پتروشیمی بندرامام تامین می‌کند. مهم‌ترین منبع تامین تولوئن در جهان، ریفرمت است که ۷۵درصد از تولید جهان بر این اساس می‌باشد، ۲۰درصد از بنزین پیرولیز و ۵ درصد مابقی از استایرن و زغال‌سنگ.
در بخش بعدی به بزرگترین شرکت های تولید کننده محصولات آروماتیک (پتروشیمی نوری و بوعلی) می‌پردازیم.
شرکت پتروشیمی نوری
شرکت پتروشیمی نوری عنوان بزرگترین تولیدکننده مواد آروماتیکی جهان با ظرفیت ۵/ ۴ میلیون تن در سال، دارای دو نوع محصول اصلی و میانی است که پارازایلین، ارتوزایلین و بنزن محصولات اصلی و برش سنگین، آروماتیک سنگین، رافینیت، برش سبک، گاز مایع و پنتان، محصولات فرعی آن را تشکیل می‌دهد. محصولات فرعی این مجتمع نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین خوراک‌های واحدهای الفینی و قابل استفاده در صنایع پالایشگاهی نفت است. خوراک مجتمع پتروشیمی نوری، میعانات گازی و بنزین‌پیرولیز است که از پارس جنوبی و پتروشیمی جم تامین می‌شود. شرکت پتروشیمی نوری، مالک پتروشیمی هنگام است که در حال اجرا بوده و ظرفیت تولید ۱/ ۱ میلیون تن اوره را در سال خواهد داشت.
شرکت پتروشیمی بوعلی سینا
شرکت پتروشیمی بوعلی سینا ظرفیت ۷/ ۱ میلیون تن در سال را دارد. خوراک مصرفی آن، نفتای سبک و سنگین و بنزین پیرولیز است که از شرکت ملی نفت، شرکت پالایش نفت آبادان و پتروشیمی امیرکبیر تامین می‌شود و طی فرآیندهای موجود در واحدهای عملیاتی مختلف به محصولات با ارزش و سودآور آروماتیکی نظیر پارازایلین، ارتوزایلین و بنزن تبدیل می‌شود. در حال حاضر ظرفیت اسمی تولید مجتمع معادل یک میلیون و ۷۴۱ هزار تن در سال بوده که شامل پارازایلین، بنزن، ارتوزایلین، آروماتیک سنگین، برش سبک و سنگین، برش پنتان، رافینیت و گاز مایع است. سرویس‌های جانبی مورد نیاز شامل آب بدون املاح، برق، بخار و... توسط مجتمع فجر تامین می‌شود.
سایر محصولات جانبی تولیدی که در پتروشیمی نوری و بوعلی سینا یکسان است، عبارتند از برش سنگین و سبک. برش سنگین در تولید گازوئیل کاربرد دارد، ظرفیت پتروشیمی نوری ۹/ ۱ میلیون تن و پتروشیمی بوعلی ۴۸۸ هزارتن است. برش سبک هم خوراک واحدهای الفینی است که ظرفیت‌ها به ترتیب ۳۸۰و ۳۵۰ هزار تن در سال است.
ارسال نظرات